Αφισομαχία

Κάθε αφίσα, πολιτικός λόγος, βγαίνει μέσα σε συγκεκριμένες συνθήκες. Υπάρχει μια γενικότερη κίνηση δημιουργίας αυτόνομων γυναικείων ομάδων στην Αθήνα, στη Θεσσαλονίκη και αλλού που καταπιάνονται με το γυναικείο ζήτημα και το φεμινιστικό λόγο, ανακαλύπτοντας τη διακεκομμένη ιστορία του φεμινιστικού κινήματος στην Ελλάδα. Οι γυναικείες ομάδες που προέκυψαν το τελευταίο διάστημα φαίνεται να διερευνούν τη σχέση τους με το φεμινιστικό λόγο και τα ζητήματα που έθεσε. Μέχρι στιγμής έχουν προσπαθήσει να γνωρίσουν και να συνδεθούν με παλιότερες προσπάθειες του αυτόνομου γυναικείου χώρου, αλλά και να θίξουν ζητήματα που αφορούν την αυτοδιάθεση της γυναίκας και του σώματός της, την αποποίηση του κοινωνικά κατασκευασμένου γυναικείου ρόλου, την εμπορευματοποίηση του σώματος, την ιατρικοποίηση των αποτελεσμάτων της κοινωνικής καταπίεσης που υφίσταται η γυναίκα, τα ψυχοφάρμακα κ.ά. Παρά τις όποιες διαφορές τους, που καθίστανται όμως καθοριστικές στην περαιτέρω ανάλυση και στον παραγόμενο λόγο, διαφαίνεται μια άνθιση του αυτόνομου γυναικείου λόγου. Αφίσες, έντυπα, αυτοκόλλητα, κείμενα, συζητήσεις, εκδηλώσεις, προβολές ταινιών είναι οι κύριες δράσεις σε μια προσπάθεια να διερευνηθεί από τις ίδιες τις γυναίκες του αυτόνομου χώρου η κατάστασή τους ή, αν αυτό δεν είναι και τόσο εύκολο, η κατάσταση άλλων γυναικείων υποκειμένων γύρω τους, η διερεύνηση θεμάτων φεμινιστικού ενδιαφέροντος, όπως, για παράδειγμα, η αναπαραγωγή, η βία ενάντια στις γυναίκες και η πορνεία.

Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, στα τέλη Φλεβάρη του 2006 κυκλοφόρησε μία αφίσα στους δρόμους της Αθήνας. Η αφίσα αυτή τοιχοκολλήθηκε σε όλο το ευρύτερο κέντρο και έλεγε:

Όποιος στα μπουρδέλα ψάχνει οργασμό,
δέκα ευρώ πληρώνει τον κάθε βιασμό.

Yπογράφεται στο πλάι από τις Noli me Tangere [Μη με αγγίζεις].(1)

Η αφίσα αφορά την πορνεία, έχει ως στόχο της να θίξει τον πελάτη των μπουρδέλων, τον αποκαλεί βιαστή. Παρόλο που το βάρος της αφίσας θέλει να είναι ο πελάτης, κάνει το σφάλμα να θυματοποιήσει τις εκδιδόμενες γυναίκες καταλογίζοντάς τους ότι βιάζονται. Έτσι το βάρος του συνθήματος πέφτει στο δεύτερο μέρος και ο βιασμός γίνεται κυρίαρχος. Δεν αποτελεί έκπληξη ότι σε αυτό το σημείο στηρίχτηκε η απαντητική αφίσα που ακολούθησε. Ο βιασμός είναι μια παθητική κατάσταση για τη γυναίκα, τον υφίσταται -η γυναίκα βιάζεται: ρήμα παθητικό- θυματοποιείται. Μπορεί να καταγγέλλεται η στάση του πελάτη και να καταδικάζεται, όμως, ταυτόχρονα, η εκδιδόμενη γυναίκα στιγματίζεται, φέροντας το κοινωνικό φορτίο του βιασμού. Και σε αυτό το σημείο να συμπληρώσω ότι το να χρησιμοποιούμε συμβολικά το βιασμό, για να μιλήσουμε για αυτό που υφιστάμεθα όλες όσες δουλεύουμε πουλώντας τα χέρια μας, τα πόδια μας, τις γνώσεις μας και το χρόνο μας, δεν αρκεί για να εξηγήσει τη χρήση της λέξης με την κυριολεκτική της σημασία, αφού δεν μπορεί να αντισταθμίσει το φορτίο του βιασμού, του ασυναίνετου σωματικού εξαναγκασμού, με χρήση βίας, σε σεξουαλική πράξη. Και αυτό γιατί ο κυριολεκτικός βιασμός έχει να κάνει με την υποταγή από την κυρίαρχη ταυτότητα φύλου, την αντρική, της κατώτερης αξιακά και εκμεταλλεύσιμης γυναικείας.

Όταν πρωτοάκουσα για την αφίσα, προτού τη δω στους δρόμους, αισθάνθηκα ότι πολύ δύσκολα θα μπορούσα να τοιχοκολλήσω μια τέτοια αφίσα δίπλα εκεί που εργάζονται αυτές οι γυναίκες για τις οποίες μιλάει. Πώς θα τους έλεγα εγώ ότι βιάζονται; Πώς θα τους έλεγα ότι πιστεύω κάτι τέτοιο για αυτές; Πώς θα μπορούσα να ξεχάσω την όποια ελάχιστη ή μεγαλύτερη πιθανότητα επιλογής; Και από την άλλη, πόσο περισσότερο ελεύθερη ήταν η δική μου επαγγελματική επιλογή ή της οποιαδήποτε γυναίκας ή άντρα; Πώς θα μπορούσα να αγνοήσω ότι σε κάποιο βαθμό έχουμε όλες μας έναν έλεγχο πάνω στις ζωές μας; Πέρασα από διάφορα σημεία που κάνουν πιάτσα και έκατσα αρκετή ώρα να τις χαζέψω, σχεδόν ξεχάστηκα κοιτάζοντάς τες. Τι ξέρω εγώ από τη δική τους εμπειρία; Τι είναι αυτό που ζουν; Δεν το ξέρω, μου είναι πολύ άγνωστο.

Υπάρχει μια μεγάλη συζήτηση στο χώρο του φεμινισμού σχετικά με την πορνεία και σε αυτή τη συζήτηση συμμετέχουν και οι ίδιες οι πόρνες. Έτσι εμπλουτίστηκε αυτή η συζήτηση. Όσο μιλούσαν μόνον οι φεμινίστριες για τις πόρνες, τους καταλογιζόταν ότι καταδικάζουν τις πόρνες στη σιωπή. Προσωπικά με ενδιαφέρει να τις ακούσω προτού πω οτιδήποτε. Και άκουσα. Οι εργάτριες του σεξ έχουν διάφορες προσεγγίσεις της κατάστασής τους. (2). Αλλες μέσα από σωματεία προσπαθούν να διεκδικήσουν εργασιακά δικαιώματα, συνθήκες νομιμότητας, την απεμπλοκή της αστυνομίας που μπορεί να έχει λόγο σε καταστάσεις παρανομίας, την υγειινή τους, την προστασία τους από νταβατζήδες και μη, την εξασφάλιση συνθηκών που θα αποτρέπουν την παράνομη διακίνησή τους, τη σωματεμπορία, τον καταναγκασμό τους, την εκμετάλλευση και το βιασμό τους -καθόλου συμβολικό σε αυτή την περίπτωση- από τον κάθε άντρα που ασκεί πάνω τους την εξουσία του φύλου του. Κάποιες, λοιπόν, μέσα από τα σωματεία τους παλεύουν για την αυτοδιάθεσή τους και τον έλεγχο των ζωών τους. Αλλες πάλι αγωνίζονται για να θυμίζουν ότι η εκπόρνευσή τους είναι προϊόν συγκεκριμένων κοινωνικών και οικονομικών συνθηκών και παρά τις όποιες διεκδικήσεις τους στο επίπεδο της αυτοδιάθεσης, συνεχίζουν να καταδεικνύουν αυτές τις συνθήκες που οδηγούν μια γυναίκα να εκπορνευθεί. Τόσο στις οργανωμένες περιπτώσεις όσο και στις άλλες, οι γυναίκες που κάνουν πιάτσα ή που δουλεύουν σε ένα μπουρδέλο δεν είναι θύματα, βιαζόμενες, παθητικές και άμοιρες που έχουν αφεθεί και παρασυρθεί σε μια κόλαση, αλλά δρώντα υποκείμενα με συναίσθηση της κατάστασής τους, σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό.

Και ο πελάτης; Τελικά θίγεται από μια τέτοια αφίσα; Είναι βιαστής όποιος πηγαίνει σε μπουρδέλα; Ή τέλος πάντων, γιατί κάποιος πηγαίνει σε μπουρδέλα; Σίγουρα τα μπουρδέλα είναι ένας ενοχοποιημένος χώρος. Όπως και η πορνεία. Θεωρούνται μια έκπτωση της ηθικής, ένα αναγκαίο κακό, η κατάντια της γυναίκας και ένας σωρός από άλλες κοινωνικές υπαγορεύσεις που τα έχουν καταστήσει χώρους παρανομίας και επιτήρησης, έναν υπόκοσμο σεξουαλικών πράξεων. Αν και η κοινωνία τα έχει κατατάξει τόσο χαμηλά στο αξιακό της σύστημα, παράλληλα τα χρησιμοποιεί ως χώρους αναγκαίους για την ικανοποίηση των σεξουαλικών αναγκών των αντρών και ως χώρους εργασίας για πολλές γυναίκες. Τα μπουρδέλα λειτουργούν παράλληλα και ως χώροι σεξουαλικής εκπαίδευσης για τους "πρωτάρηδες", η εμπειρία του να "γίνεται το αγόρι άντρας", αλλά κυρίως είναι χώροι απενοχοποιημένου σεξ, σε μια κοινωνία υποκριτική, συντηρητική και σεξουαλικά απελευθερωμένη τόσο ώστε να συντηρεί το γάμο, τη μονογαμία, το σεξ για την αναπαραγωγή, την ενοχοποίηση, επιτήρηση και ποινικοποίηση των σεξουαλικοτήτων που δεν περικλείονται στα όρια της ετεροκανονικότητας, αφήνοντας μικρά περιθώρια για τη σεξουαλική αυτοδιάθεση ανδρών και γυναικών.

Ο πελάτης δεν θίγεται από μια τέτοια αφίσα. Γιατί δεν ταυτίζει την πράξη του με πράξη βιασμού. Δεν γίνεται βιαστής αυτός που χρησιμοποιεί τις σεξουαλικές υπηρεσίες σε ένα μπουρδέλο γιατί βρίσκεται εκεί μέσα σε μια κοινή συνθήκη, αυτή του πληρωμένου έρωτα. Και οι εργάτριες του σεξ, οι εκδιδόμενες, οι πουτάνες, οι πόρνες και όπως αλλιώς λέγονται από την κοινωνία βρίσκονται μέσα σε αυτή τη συνθήκη και έχουν βαρεθεί αυτό που κάνουν να είναι συνεχώς στιγματισμένο και να παρουσιάζονται συνέχεια στο ρόλο του θύματος.

Για αυτό το λόγο και η απάντηση στην αφίσα δεν ήρθε από τον πελάτη. Ήρθε από το Σωματείο των εκδιδόμενων προσώπων Ελλάδας. Σχεδόν αμέσως μετά την αφισοκόλληση της πρώτης αφίσας, ακολούθησε λοιπόν, η απάντησή της:

Όποια στη ζωή δεν βλέπει οργασμό,
τυφλώνεται και μπλέκει μπουρδέλα και βιασμό.

Λευτεριά στα θύματα της σωματεμπορίας
Κάτω τα χέρια από τα μπουρδέλα

Και η υπογραφή: Σωματείο Εκδιδομένων Προσώπων Ελλάδος.(3)

Η αλήθεια είναι ότι για ακόμη μια φορά ένας παρ' ολίγον ουσιαστικός διάλογος εκχυδαϊζεται από το κακοπροαίρετο ποιηματάκι και τη σχεδόν κλασική πια "βρισιά": φεμινίστρια = ανοργασμική. Οι γυναίκες της πρώτης αφίσας χαρακτηρίζονται με το γνωστό, χυδαίο, απαξιωτικό τρόπο που έχουν χαρακτηριστεί οι φεμινίστριες χιλιάδες φορές στην ιστορία του φεμινιστικού κινήματος, ως ανοργασμικές. Η απάντηση σε αυτό το επίπεδο στερείται οποιουδήποτε επιχειρήματος και είναι πολύ φτωχή πολιτικά. Πολύ κρίμα. Ο μόνος πολιτικός λόγος της αφίσας προέρχεται από την ταυτότητά της: Σωματείο Εκδιδόμενων Προσώπων Ελλάδας. Δηλαδή, απαντούν όσοι και όσες εκδίδονται.

Η εκδιδόμενη, λοιπόν, έχει φωνή, αντιπαρατίθεται, δεν καίγεται από τη σιωπή της και, έτσι κι αλλιώς, είναι από τις λίγες φορές που ένας "Άλλος" απαντάει σε αυτά που οι άλλοι λένε για αυτόν χωρίς να είναι στη θέση του και χωρίς να φοράνε τα παπούτσια του. Και αν αφήσουμε στην άκρη την τετριμμένη και ανούσια για οποιαδήποτε φεμινίστρια βρισιά, και πάρουμε στα σοβαρά την αφίσα και οποιοδήποτε νόημα μπορεί να κρύβεται από πίσω της, τότε μπορούμε να μιλήσουμε επί της ουσίας. Σύμφωνα, λοιπόν, με την απαντητική αφίσα, η εκδιδόμενη λέει στην άλλη: "Μην μπερδεύεις τα μπουρδέλα και το βιασμό. Ασε τα μπουρδέλα, όπου η κατάσταση είναι ελεγχόμενη -έχουμε σωματείο- και ας κοιτάξουμε την καταναγκαστική πορνεία και το τράφικινγκ". Ο διάλογος ήταν αναπάντεχος και η πρώτη ομάδα δεν είχε σκεφτεί ότι θα μπορούσε να πάρει μια απάντηση από αυτή τη μεριά. Αδικαιολόγητα, βέβαια. Κυρίως όταν αυτός για τον οποίο μιλάς έχει πολιτική ύπαρξη μέσω ενός σωματείου και άρα μπορεί να χρησιμοποιήσει τα ίδια μέσα για να δημοσιοποιήσει την άποψή του. Στη συγκεκριμένη περίπτωση μια ενυπόγραφη αφίσα όπως και η πρώτη.

Στην πρώτη αφίσα μπορούμε να θεωρήσουμε ότι η μη εκδιδόμενη δε λογάριασε καλά το λόγο της και χωρίς να λάβει υπόψη της τη θέση από την οποία μιλά ή ότι μιλάει για κάποια άλλη, για ένα διαφορετικό υποκείμενο με διαφορετικά βιώματα και εμπειρίες, και χωρίς να έχει συνείδηση των συνεπειών των λεγομένων της, προκάλεσε δικαιολογημένο θυμό. Τελικά δεν επιτέθηκε στον άντρα-πελάτη αλλά στην άλλη γυναίκα, τον άλλο άντρα, την τραβεστί και την τρανς που εργάζονται σεξουαλικά. Ο διάλογος που ήθελε να ανοίξει με την κοινωνία στο εύρος της, στιγματίζοντας την κυρίαρχη αντρική συμπεριφορά, που ίσως δεν θα της δώσει ποτέ γραπτή απάντηση, έγινε τελικά με τις ίδιες τις εργάτριες/εργάτες του σεξ.

Στην εποχή των φεμινισμών της πολλαπλότητας και της ενδυνάμωσης των διαφορετικών εμπειριών που ορίζουν τις ζωές μας στην έμφυλη πραγματικότητα στην οποία ζούμε, γιατί μια γυναικεία ομάδα επιλέγει να μιλήσει για το βίωμα μιας άλλης και όχι για τα βιώματα των γυναικών που την αποτελούν; Γιατί επιλέγει να μιλήσει για την πορνεία αγνοώντας τα κινήματα αυτοδιάθεσης και τη στρατηγική αυτοπροσδιορισμού των ίδιων των εκδιδομένων; Γιατί μιλάμε για το βίωμα της Αλλης χωρίς να έχουμε μιλήσει μαζί της και χωρίς να έχουμε μοιραστεί αυτό το βίωμά της; Το να μιλάς για το βιασμό της Άλλης είναι πολύ διαφορετικό από το να μιλάς για την πορνεία, ή από το να παίρνεις θέση για αυτήν. Ακόμη, πρέπει να εξετάσεις και την κατάσταση του πελάτη αλλά και το κοινωνικό πλαίσιο λειτουργίας των μπουρδέλων και ποιο ρόλο παίζουν στο πεδίο της σεξουαλικό τητας καθώς και το πώς αυτή χτίζεται στις σύγχρονες κοινωνικές συνθήκες.

Τόσο οι πουτάνες όσο και οι φεμινίστριες έχουν στιγματιστεί κοινωνικά. Οι δε φεμινίστριες εκτός από ανοργασμικές έχουν χαρακτηριστεί και πουτάνες και ελευθέρων ηθών επειδή αμφισβήτησαν τις κοινωνικές συμβάσεις και αγωνίστηκαν ενάντια στην πατριαρχία. Είναι οι ίδιοι μηχανισμοί κοινωνικού ελέγχου αυτοί που βάζουν τις φεμινίστριες, όπως και τις πόρνες, στη θέση των "κακών" κοριτσιών. Γιατί η δεύτερη ομάδα δημιουργεί αντιπαλότητα με μια ομάδα που θεωρητικά είναι συμμαχική, αφού μιλάει υπερασπιζόμενη την καταπιεσμένη εκδιδόμενη; Και από την άλλη, πόσο σύμμαχος μπορεί να είναι μια ομάδα που δεν ακούει και δεν μιλάει με την άλλη; Σύμμαχος σε τι η μία για την άλλη;

Αν τα πρώτα βήματα μιας νέας γυναικείας ομάδας γίνονται μιλώντας εξ ονόματος της Αλλης, αγνοώντας τον αυτοπροσδιορισμό της και το λόγο της ίδιας για τον εαυτό της, ίσως μια τέτοια απάντηση να μπορούσε να λειτουργήσει εποικοδομητικά -να αμφισβητήσει τον τρόπο παραγωγής του λόγου της, βοηθώτας τη να κοιτάξει προς τα μέσα και να αρθρώσει ένα λόγο για λογαριασμό καταρχήν της ίδιας, και στη συνέχεια για να δει τον Αλλο, όχι όμως από περίοπτη θέση ούτε ως θύμα, αλλά ως υποκείμενο με το δικό του λόγο και με συναίσθηση της κατάστασής του.

Οι προσωπικές αφηγήσεις γυναικών που εργάζονται στη βιομηχανία του σεξ, όντας οι ίδιες ένθερμες φεμινίστριες, θα βοηθήσουν ώστε ο φεμινισμός που παράγεται στο χώρο της βιομηχανίας του σεξ να αλλάξει το πρόσωπο του φεμινισμού συνολικότερα. (4)

___________________________________________

1. Συμπληρώνεται από κάτω με κάποια στοιχεία αριθμητικά για τους πελάτες και τις εκδιδόμενες γυναίκες δίνοντας έμφαση στους έλληνες κυρίως πελάτες των μπουρδέλων. Στα μπουρδέλα όμως πάνε άντρες ανεξαρτήτως εθνικότητας, και για αυτό ο ανθελληνισμός εδώ περιορίζει το λόγο για το φύλο και για οποιαδήποτε κριτική μιας έμφυλης συνθήκης.

2. Βλ . The International Union of Sex Workers , http://www.iusw.org/start/index.html , International Prostitutes Collective http://www.allwomencount.net/EWC%20Sex%20Workers/SexWorkIndex.htm , http://www.lesputes.org/ , www.sexworkmatters.net , www.sexworkeurope.org

3. Δεν θα σταθώ στο ποιος κρύβεται πίσω από την απαντητική αφίσα, γιατί δεν θέλω να την πετάξω στα σκουπίδια λέγοντας ότι εξυπηρετεί άλλα συμφέροντα, ότι προέρχεται από κύκλους που υπερασπίζονται τα μπουρδέλα ως εμπορικές επιχειρήσεις οι οποίες εκμεταλλεύονται τη σεξουαλικότητα. Θέλω να σεβαστώ αυτό που έχει να πει και να το κριτικάρω, να μπω σε μια διαδικασία διαλόγου μαζί του, γιατί έτσι μονάχα, και όχι απαξιώνοντάς την, μπορώ να μάθω να μιλάω, και κυρίως να μάθω να βλέπω και να ακούω. Πίσω από την αφίσα είναι αλήθεια ότι κρύβεται ένα Σωματείο στο οποίο συμμετέχουν και τσατσάδες που σίγουρα θέλουν να υπερασπιστούν τα οικονομικά συμφέροντα που αφορούν τα μπουρδέλα τους, και μάλιστα στην περίπτωση του συγκεκριμένου σωματείου, δεν μπορούμε να αγνοήσουμε τις ρατσιστικές δηλώσεις του σχετικά με τις ξένες πόρνες που θα εισάγονταν στην ελλάδα κατά τη διάρκεια των ολυμπιακών αγώνων και την προάσπιση των ντόπιων επιχειρήσεων. Επίσης, με το "Λευτεριά στα θύματα της σωματεμπορίας" φαίνεται ότι το Σωματείο συμφωνεί με τις φεμινιστικές διεκδικήσεις για καταπολέμηση της σωματεμπορίας.

4. Maggie O' Neill, Prostitution and Feminism, towards a politics of feeling , Polity, 2001, σ. 20.

Φώτο: οι αφίσες των Noli Me Tangere και του Σωματίου Εκδιδόμενων Προσώπων Ελλάδος, όπως τις είδαμε στο δρόμο.