once more...with feeling του ΚΥΡΙΟΥ dean spade Δυο λόγια για εισαγωγή.. Το παρακάτω κείμενο είναι από το makezine. Γράφτηκε από έναν τρανς ακτιβιστή δικηγόρο, που ζει στη Νέα Υόρκη, τον Dean Spade. Ο ίδιος ο Dean , εισάγει το κείμενό του με μια σημείωση, που τη μεταφράζουμε αυτούσια: "πιθανώς να υπάρχουν κάπου μεταξύ 10 και 50 ανθρώπων, οι οποίοι/ες, διαβάζοντας αυτό το άρθρο, θα φέρουν στη μνήμη τους στιγμές όπου τους ζήτησα ξανά και ξανά να με αποκαλούν με το αρσενικό γένος. Διαβάζοντάς το, μπορεί να νιώσετε ότι αυτό το άρθρο γράφτηκε απευθυνόμενο σε σας προσωπικά, και ότι έτσι σας επιτίθεμαι, και ίσως εκνευριστείτε. Σας ζητώ να προσπαθήσετε να βάλετε στην άκρη ένα μέρος αυτών των δυσάρεστων συναισθημάτων και να καταλάβετε ότι δεν το έγραψα για σας συγκεκριμένα, παρόλο που εσείς κι εγώ από κοινού εμπλεκόμαστε. Είναι δυνατόν να υπάρξει χώρος για τη δική μου ματαίωση ως προς τη στενάχωρη θέση που με βάζει η πραγματικότητα του να έχω τόσο συχνά να αντιμετωπίσω τέτοιου είδους συζητήσεις -χωρίς όμως να θέλω να αποκλειστεί η πιθανότητα να εμπλακούμε όλοι/όλες σε μια ανάλυσή της; Ας προσπαθήσουμε." Το σημείωμα αυτό του Dean , είναι αρκετά αφοπλιστικό από μόνο του. Προδιαγράφει τί ακριβώς θα διαπραγματευτεί το κείμενό του: δε θα περιοριστεί σε μια "βολική", αποστασιοποιημένη ανάλυση πάνω στο διχοτομικό σύστημα των φύλων, στην "κατασκευή" των φύλων και την ανάδειξη των κανόνων που τα διέπουν, αλλά θα εμπλακεί ο ίδιος και θα εμπλακούν αυτόματα κι άλλοι γύρω του. Δεν αφήνει κανένα περιθώριο σε κανέναν να βγει "έξω" απ'αυτά για τα οποία θα μιλήσει. Και μιλάει για την εμπειρία του να ζει ως τρανς, που είναι ακριβώς η εμπειρία των άλλων να ζουν μαζί του. Να μιλάνε γι' αυτόν, να τον ορίζουν, να τον περιγράφουν, να του απευθύνονται, να μπερδεύονται, να τσαντίζονται, να τα παρατάνε, να προσποιούνται, να αναστατώνονται, να αναρωτιούνται, και (κάποιοι) να ξαναρχίζουν να ζουν μαζί του. Γνωρίζει πολύ καλά ότι ο τρόπος που επιλέγει να κατονομάσει τα πράγματα -να κάνει πολιτική- τον κάνει να δείχνει στους άλλους ως ένα δρων υποκείμενο με απόλυτη συνείδηση. Κι αυτό είναι ενοχλητικό -γιατί συμπαρασύρει τους πάντες να αποκτήσουν συνειδητότητα της δικιάς τους θέσης, δύναμης, εξουσίας, εμπλοκής. Πολύ ενοχλητικό, όταν έχουμε συνηθίσει "η εξουσία" να είναι ενικού αριθμού και με Ε κεφαλαίο. Τα γνωρίζει όλα αυτά, γι' αυτό και με το σημείωμά του, σχεδόν γίνεται προειδοποιητικός. Είναι σα να λέει, "το ξέρω ότι θα σας βόλευε να σκεφτείτε ότι όσα ακολουθούν δε σας αφορούν. Αλλά μη γελιέστε, απευθύνονται σε σας προσωπικά." ---------------------------- Το κείμενο... Τελευταία η ζωή μου περιστρέφεται γύρω από τη χρήση των αντωνυμιών. Είναι μια από τις κύριες κοινωνικές μου ενασχολήσεις. Πώς έγινε όμως και έφτασαν τα πράγματα σε αυτό το σημείο; Aλήθεια, πόσο παράδοξο: ο πολιτικός μου στόχος ως τρανς, είναι η καταστροφή του άκαμπτου συστήματος των δύο φύλων και η εξερεύνηση των δυνατοτήτων μας για πολλαπλές, αντιθετικές υποκειμενικές θέσεις, με μη συνεκτικά έμφυλα χαρακτηριστικά. Όμως τώρα τελευταία περνάω τον καιρό μου απαιτώντας να με προσφωνούν στο αρσενικό γένος. Έχω άραγε μετατραπεί σε έναν τρομαχτικό υπερασπιστή του φύλου; Όχι, σίγουρα δε συμβαίνει αυτό. Καθημερινά έρχομαι αντιμέτωπος με το γεγονός ότι οι περισσότεροι/ες, ακόμη και αυτοί ή αυτές που περίμενα να αντιμετωπίσουν με περισσό ενθουσιασμό την προσπάθεια που κάνω με το ίδιο μου το σώμα και μυαλό, αλλά και το μυαλό των άλλων, για την αποσταθεροποίηση του φύλου, αποτυγχάνουν να αποκαλούν "αυτόν" κάποιον που είτε είχαν συνηθίσει να αποκαλούν "αυτήν" ή που δεν "μοιάζει με αγόρι" σε αυτούς. Φυσικά, μαζί μου, αρχίζεις να αντιλαμβάνεσαι ότι κανείς, αλλά και όλοι/ες μοιάζουν με αγόρι. Έτσι, λοιπόν, όταν ζητάω να με αναφέρουν με αρσενικές αντωνυμίες, αυτές είναι οι αντιδράσεις που εισπράττω (σημειωτέον, όλες προερχόμενες από ανθρώπους που ειλικρινά πιστεύω ότι έχουν καλές προθέσεις και που οι ίδιες/οι θα έλεγαν ότι υποστηρίζουν εμένα και τους τρανς και τις τρανς γενικότερα) και ακολουθούν αυτά τα οποία σκέφτομαι εγώ: κατηγορία 1η: μετατόπιση ευθύνης Δύο εκδοχές υπάρχουν εδώ. Η πρώτη, όταν συναντώ κάποιον/α και του γνωστοποιώ, κατά τη διάρκεια της συζήτησή μας, ότι προτιμώ να μου απευθύνονται και να με αναφέρουν στο αρσενικό γένος. Η απάντηση που παίρνω είναι κάτι του στιλ: "ω, μα αυτό είναι δύσκολο", ή "πρέπει να έχεις υπομονή μαζί μου", ή "διόρθωσέ με όταν τα μπερδεύω". Τις περισσότερες φορές ισχύει ένας συνδυασμός απ' όλα αυτά. Η δεύτερη εκδοχή παίζει με ανθρώπους που με ήξεραν ήδη κάποιο καιρό, και οι οποίοι γνωρίζουν ότι χρησιμοποιώ το αρσενικό γένος για τον εαυτό μου, αλλά διαρκώς μου απευθύνονται στο θηλυκό. Όταν τους το υπενθυμίζω, απαντούν "έλα τώρα, προσπαθώ!", ή "σιγά τώρα, τις περισσότερες φορές το λέω σωστά". Αυτοί οι άνθρωποι, λένε την αλήθεια. Είναι πολύ δύσκολο να φέρεις σε μια συνειδητή διαδικασία επεξεργασίας τις αντωνυμίες που υποδεικνύουν και ορίζουν το φύλο, προτού επιλέξεις την "κατάλληλη", αντί να αφεθείς στις βολικές αυτοματοποιημένες βεβαιότητες για το φύλο των άλλων, βασισμένες σε κοινωνικές συμβάσεις και συμβολισμούς, στους οποίους όλες και όλοι εκπαιδευόμαστε απ' τη γέννησή μας. Παρόλα αυτά, η ευκολία με την οποία αποτυγχάνουν στο δύσκολο έργο του να σκέφτονται, εκεί που πριν δεν υπήρχε η απαίτηση να καταβάλλουν σκέψη, δεν είναι καθόλου εντάξει. Είναι ασυγχώρητα κοντόφθαλμο να δει κανείς αυτή τη δυσκολία μέσα από την εξατομικευμένη μόνο οπτική του "πόσο δύσκολο είναι" αντί να την κατανοήσει σα μια πολιτική συνθήκη που επιβάλλεται στον καθένα και στην καθεμιά μας. Μπορώ να καταλάβω πόσο αποθαρρυμένη μπορεί να αισθάνεται κάποια κάθε φορά που έρχεται αντιμέτωπη με μια καινούρια και δύσκολη αντίληψη και χρήση της γλώσσας, αλλά δεν είναι καθόλου δικαιολογημένο να αρνούμαστε να εμπλακούμε τελείως, με μια κριτική διάθεση, και να περιμένουμε ότι αυτοί των οποίων την ταυτότητα αποκλείουμε, θα έχουν ατέλειωτη υπομονή για μας. Δεν είναι ούτε αθώο, ούτε ασήμαντο, όταν μπερδεύουμε το "αυτός" με το "αυτή", όταν αναφερόμαστε σε ένα άτομο που έχει επιλέξει τη "λάθος" αντωνυμία. Ακόμη κι αν αυτό γίνεται ασυνείδητα, χωρίς σκέψη, αυτή ακριβώς η μη-σκέψη προέρχεται και υποστηρίζει τους δύο θεμελιώδεις νόμους του φύλου: ότι δηλαδή όλοι οι άνθρωποι πρέπει να μοιάζουν στο φύλο (στο ένα από τα δύο πάντα) που τους έχει αποδοθεί και ότι φυσικά αυτό το φύλο είναι σταθερό και αμετάβλητο. Κάθε φορά που συμβαίνει αυτή η μετατόπιση της ευθύνης, το άτομο που δεν είναι τρανς, επιβεβαιώνει και ενισχύει αυτούς τους κανόνες του φύλου, "παίζοντας" σύμφωνα μ' αυτούς, και πληροφορώντας με ότι δεν είναι δικιά του δουλειά να δει ή να βάλει τον κόσμο να λειτουργεί έξω απ' αυτούς τους κανόνες. Επιπλέον, και εδώ είναι που η μετατόπιση της ευθύνης γίνεται πιο εμφανής, με το να περιμένουν ότι πάντα θα υπάρχει κάποιος για να τους διορθώνει όταν τα θαλασσώνουν, και ότι εγώ απ' τη μεριά μου καλά θα κάνω να είμαι ευχαριστημένος όταν με αποκαλούν με το γένος της επιλογής μου πού και πού, επιτυγχάνουν να εξασφαλίσουν ότι το βάρος του να σπάμε τους κανόνες πέφτει όλο σε μένα. Στην πραγματικότητα, ακολουθώντας και ισχυροποιώντας κανόνες οι οποίοι τους υπαγορεύουν να αποκαλούν "αυτή" ανθρώπους που "τους μοιάζουν με κορίτσι", με αφήνουν να σηκώσω εγώ το βαρύ φορτίο των κανόνων που παγιώνουν τα δύο "βιολογικά" φύλα. Αυτό, λοιπόν, πολύ αποτελεσματικά, καθιστά τα προβλήματα που προκύπτουν από τη σύγχυση αποκλειστική ευθύνη του ατόμου που προκαλεί τη σύγχυση - δηλαδή του τρανς ατόμου- αντί να αποκαλύπτονται ως συνέπειες ενός διαβολικά άκαμπτου συστήματος διχοτόμησης των φύλων το οποίο γαμάει τελείως την δυνατότητα οποιουδήποτε να ζήσει τη ζωή του, γεμάτη στην κάθε πτυχή της. Όπως ανέφερα και πιο πάνω, οι άνθρωποι που μου δίνουν τις απαντήσεις εκείνες που πετάνε το μπαλάκι της ευθύνης από αυτούς σε μένα, τις περισσότερες φορές ταυτίζονται με τις φεμινιστικές πολιτικές, και αδιαμφισβήτητα θα συμφωνούσαν με την αρχή ότι η ακαμψία του φύλου και η ιεραρχία που αυτή επιβάλλει είναι απαίσια, και ότι όλοι και όλες θα έπρεπε να μπορούν να αλλάξουν τη θέση στην οποία τους τοποθετεί το φύλο τους καθώς και οι παραδοσιακές αντιστοιχίσεις μεταξύ φύλων και ρόλων. Παρόλα αυτά, συνεχίζουν να μου κάνουν γνωστό, κάθε φορά που μου ρίχνουν την ευθύνη του πόσο δύσκολο είναι γι' αυτούς, ή πόσο καλά τα καταφέρνουν συνήθως, ότι αυτό το οποίο ζητάω εγώ να προσπαθήσουν και να σκεφτούν διπλά, είναι υπερβολικά πολύ. Κι όμως, δεν είναι. Είναι εφικτό να αλλάξεις τον τρόπο που σκέφτεσαι για τις αντωνυμίες. Είναι σκέτο μπέρδεμα και υπέροχο, και γαμάει τελείως την ικανότητά σου να πλοηγείσαι αμέριμνος στο διχοτομικό σύστημα των φύλων, και αυτό ακριβώς είναι το ζητούμενο. Αν δεν αισθάνεσαι σύγχυση και ενόχληση όταν χρησιμοποιείς τις λέξεις "αυτός" και "αυτή" για να βάζεις ταμπέλες σε οποιαδήποτε στον κόσμο, ε, τότε θα πρέπει να προσπαθήσεις περισσότερο. κατηγορία 2η : θυματοποίηση Μια πολύ συνηθισμένη αντίδραση στα παράπονά μου για το ζήτημα των γενών και αντωνυμιών, είναι μια συζήτηση για το "σεβασμό" γεμάτη συγκατάβαση. Συνάντησα αυτήν την αντίδραση από διάφορους ανθρώπους μετά το φιάσκο του Gay Shame , όπου προσφωνήθηκα και κλήθηκα στο πάνελ των ομιλητών στο θηλυκό γένος. Πολλοί και πολλές από τις υπέροχες ανθρώπους που επίσης εξοργίστηκαν απ' το γεγονός, το θεώρησαν ζήτημα "σεβασμού" και αποτυχία του Gay Shame να δημιουργήσει έναν ασφαλή χώρο για τα τρανς άτομα. Ενώ σίγουρα υπάρχει το πρόβλημα του σεβασμού και πράγματι αυτό με τη σειρά του κάνει τους χώρους μη ασφαλείς στους/στις τρανς, αυτή η προσέγγιση αντιμετωπίζει το ζήτημα ως ατομικό πρόβλημα των τρανς. Κάθε φορά που ακούω μη-τρανς άτομα να υποστηρίζουν ότι θα έπρεπε να με αποκαλούν σύμφωνα με το γένος της επιλογής μου ως ένδειξη σεβασμού, μου μοιάζει σχεδόν σαν επιχείρημα ανεκτικότητας. Λες και τα τρανς άτομα είναι αυτά τα διαφορετικά άτομα, που όταν ερχόμαστε σε επαφή μαζί τους, οφείλουμε να σεβόμαστε τη διαφορετικότητά τους, αλλά τίποτε παραπάνω. Αυτό ευθυγραμμίζεται με την άποψη ότι όλα τα "διαφορετικά" άτομα, είτε είναι άτομα με ειδικές ανάγκες, ηλικιωμένοι/ες, μετανάστριες και μετανάστες, μη-λευκοί, τρανς, gay , κλπ, πρέπει να χαίρουν του "σεβασμού" μας, με το να αποκαλούνται όπως αυτά επιθυμούν, αλλά το θεμελιώδες γεγονός της διαφοράς τους και η ύπαρξη μιας κανονικότητας δεν χρήζουν περαιτέρω ανάλυσης. Πολύ συχνά, αυτή η θέση πάει πακέτο με τη θεώρηση αυτών των διαφορετικών ανθρώπων ως θύματα, κάτι σαν αξιολύπητα πλάσματα του περιθωρίου, στους οποίους οι άλλοι θα πρέπει να χαμογελάνε με κατανόηση, και ίσως να αφιερώσουν και μια ειδική μέρα στη δουλειά ή στο σχολείο, όπου όλοι θα συζητήσουμε πόσο καλή είναι η διαφορετικότητα. Το ζήτημα, όμως, είναι ότι αυτό που με ενδιαφέρει, δεν είναι οι άνθρωποι γύρω μου, ελαφρά τη καρδία, να αναγκάζουν τον εαυτό τους να μου απευθύνονται στο αρσενικό, μόνο και μόνο για να με κάνουν να νιώθω άνετα. Αν η άνεση και η ευκολία ήταν ο στόχος μου, μάλλον τότε θα μπορούσα να είχα διαλέξει ένα λιγότερο δύσκολο δρόμο απ' αυτόν που είμαι τώρα, έτσι δεν είναι; Δεν έχω επιλέξει αυτή τη λέξη, το "αυτός", επειδή έχει κάποιο αληθινό περιεχόμενο για μένα, ή επειδή με κάνει να νιώθω ότι βρήκα επιτέλους το "σπίτι" μου. Στην πραγματικότητα κανένα γένος, καμία αντωνυμία που υποδεικνύει το φύλο δε με εκφράζει προσωπικά. Το έχω όμως επιλέξει, γιατί η πράξη του να το αρθρώνεις, δηλαδή του να κοιτάς το σώμα στο οποίο βρίσκομαι και τον τρόπο με τον οποίο το φύλο μου ταυτίστηκε από τότε που γεννήθηκα, και στη συνέχεια να μου απευθύνεσαι στο αρσενικό, διακόπτει για τα καλά την καταπιεστική διαδικασία που φιξάρει το φύλο της καθεμιάς και του καθένα μας σαν "αληθινό", αμετάβλητο, και παράγοντα που καθορίζει τη θέση του στη ζωή. Αυτό στο οποίο ελπίζω, δεν είναι να με αντιμετωπίζουν οι άνθρωποι σαν διαφορετικό, να φοράνε ένα ψεύτικο χαμόγελο στα πρόσωπά τους και να πιέζονται να με συνδυάσουν με μία λέξη χωρίς να έχουν κάνει καμιά απολύτως επεξεργασία στο μυαλό τους. Αντίθετα, προσδοκώ πως θα νιώσουν ότι μ' αυτόν τον τρόπο εμπλέκονται και οι ίδιοι/-ες, και ότι αυτή η φάση θα τους/τις κάνει να σκεφτούν πάνω στο πόσο "αληθινό" είναι το φύλο όλων των άλλων ανθρώπων και θα τους/τις βάλει σε τροχιά να νιώσουν οι ίδιοι/-ες την επιθυμία να παίξουν με το φύλο τους, και ότι τουλάχιστον, θα πρέπει τώρα να κάνουν πρώτα μια παύση και να συλλογιστούν, εκεί που προηγουμένως κανονικά δε θα έκαναν. Το πιο πιθανό είναι ότι αυτή θα είναι μια διαδικασία άβολη και στενάχωρη για όλες και όλους μας, αλλά πιστεύω ότι το να ξεβολεύεσαι μπροστά στο καταπιεστικό σύστημα της άκαμπτης απονομής των φύλων, αποτελεί ένα τεράστιο βήμα προς την κατεύθυνση της αποσταθεροποίησης και απονομιμοποίησής του. Γι' αυτό λοιπόν, εμπρός, προσπαθήστε να σκεφτείτε έξω απ΄τους περιορισμούς της "ανεκτικότητας" που διδαχτήκατε από τα προγράμματα "ας γνωρίσουμε τη διαφορετικότητα" στο κολέγιο, στη δουλειά ή την τηλεόραση. Προκαλέστε τον εαυτό σας και την εαυτήν σας να κάνει περισσότερα πράγματα από το να μιμείται απλά τη διακριτική, πολιτικώς ορθή συμπεριφορά που θα κάνει κάθε "διαφορετικό" άτομο να νιώσει άνετα. Αντί γι' αυτό, ρίξτε μια ματιά στο τί κρύβουν από πίσω τους αυτές οι διαφορές, σε τί συνίστανται, πώς καθιερώθηκαν, σε τί δομές βασίζονται και στο πώς έχουν πετύχει να διαμορφώνουν τη συμπεριφορά, την εξουσία, την πρόσβαση, τη γλώσσα. Ο σεβασμός και η δημιουργία ασφαλών χώρων, είναι σίγουρα μια καλή αρχή και συνήθως στόχοι που εκπληρώνονται με επίπονο αγώνα - αλλά επιτρέψτε μου να φαντασιώνομαι μια άλλη προσέγγιση της διαφορετικότητας, μία προσέγγιση με ανεβασμένο τον πήχη των απαιτήσεων.
Φώτο: " Your comfort is my silence " [Το βόλεμα σου είναι η σιωπή μου], της Barbara Kruger. |