Transgressing Gender Conference Στις 9,10 και 11 Οκτώβρη βρέθηκα στο Ζάγκρεμπ της Κροατίας για ένα συνέδριο με τίτλο: «Υπερβαίνοντας το φύλο - Δύο δεν είναι αρκετά για την ισότητα/ποιότητα των φύλων». Το συνέδριο οργανωνόταν από τρεις queer και φεμινιστικές ομάδες του Ζάγκρεμπ, του Βελιγραδίου και του Σεράγεβο. Οι θέσεις για τους συμμετέχοντες δεν ήταν πολλές. Η οργανωτική επιτροπή μας είχε ενημερώσει ότι η υποδομή μπορούσε να αντέξει μέχρι 100 άτομα. Κάναμε αιτήσεις με άλλους φίλους από το qvzine και μας δέχτηκαν. Φάνηκε, λοιπόν, ότι κι εμείς, που δεν ήμασταν ακαδημαϊκοί αλλά είχαμε ένα ενδιαφέρον για τη συζήτηση σχετικά με τα φύλα από την θέση των ακτιβιστών/τριών, είχαμε θέση στο συνέδριο. Το συνέδριο διήρκησε τρεις μέρες. Τα πράγματα που μπορούσες να παρακολουθήσεις ήταν δύο κατηγοριών. Τη μια κατηγορία αποτελούσαν πάνελ με ομιλίες από ανθρώπους που κάνουν κάποια ερευνητική, μεταπτυχιακή ή διδακτορική δουλειά γύρω από τη μελέτη του φύλου. Η δεύτερη κατηγορία απαρτίζονταν από εργαστήρια, τα οποία ήταν πιο συμμετοχικά και χρησιμοποιούσαν μεθόδους όπως το θέατρο των καταπιεσμένων ή το draging, για να προβληματικοποιήσουν το φύλο, την επιτελεστικότητά του, την τρανσφοβία, την αντιπαράθεση και σύγκρουση διαφορετικών μεταξύ τους ταυτοτήτων. Τα βράδια ήταν προγραμματισμένες διάφορες εκδηλώσεις, από θέατρο και performance μέχρι συναυλίες και πάρτυ. Το συνέδριο άνοιξε με τρεις βασικούς προσκεκλημένους ομιλητές οι οποίοι είχαν ταξιδέψει από μακριά για να μας μιλήσουν. Ο Patrick Califia, αμερικάνος τρανς ακτιβιστής, γνωστός και για διάφορα βιβλία του, η Judith Halberstam, αμερικανίδα πανεπιστημιακός, γνωστή για το βιβλίο της Female Masculinity (Θηλυκή Αρρενωπότητα) και η Tina Rosenberg από τη Σουηδία, επίσης πανεπιστημιακός αλλά και queer φεμινίστρια ακτιβίστρια, αποτέλεσαν το εναρκτήριο πάνελ. Οι ομιλίες και των τριών ήταν ιδιαίτερα ενδιαφέρουσες και μου έδωσαν έμπνευση για διάφορες αναζητήσεις. Το συνέδριο ξεκίνησε πολύ θετικά. Στην διάρκεια της πρώτης μέρας παρακολουθήσαμε πάνελ με παρουσιάσεις πολλών και διαφορετικών μεταξύ τους θεμάτων, όπως οι κοινωνικές προεκτάσεις της γυναικείας σεξουαλικότητας, τα ανθρώπινα δικαιώματα ως φιλοσοφικό εργαλείο, οι ίσες ευκαιρίες για αμφιφυλόφιλους, διαφυλικούς (1) και transgender, η queer θεωρία, παρατηρήσεις πάνω στο βιβλίο Middlesex του Τζέφρι Ευγενίδης, μία μελέτη για την επιτελεστικότητα του φύλου στην ταινία Hedwig and the Angry Inch. Οι τίτλοι των παρουσιάσεων ήταν, συχνά, πολλά υποσχόμμενοι αλλά αυτό δεν ανταποκρινόταν πάντα στην ουσία της παρουσίασης. Οι περισσότερες, όπως και να έχει, είχαν πολύ ενδιαφέρον. Παράλληλα με τα πάνελ, υπήρχαν και κάποια εργαστήρια και το απόγευμα της πρώτης μέρας παρακολούθησα ένα από αυτά. Ήταν ένα εργαστήριο στο οποίο παίξαμε προσπαθώντας να «δομήσουμε» και «αποδομήσουμε» το φύλο μας. Το σκεπτικό ήταν να ντυθείς κάτι που δεν «είσαι», να δώσεις μία ευκαιρία ώστε να δεις τον εαυτό σου αλλιώς. Περάσαμε πολύ ωραία και εγώ έγινα ένας πολύ πετυχημένος χιπ χοπ πιτσιρικάς με ωραίο, λίγων ημερών αξύριστο γενάκι, που μου έφτιαξε ο Janus, το παιδί που είχε οργανώσει το εργαστήριο. Το βράδυ παρακολουθήσαμε την performance της Καλιμέρο, μιας drag queen περσόνας από τη Μακεδονία και ένα θεατρικό, από το οποίο δεν κατάλαβα πολλά, μιας και ήταν στα σέρβικα, αλλά οι υπόλοιπες γέλαγαν πολύ... Το βράδυ γυρίσαμε στο δωμάτιο που νοικιάζαμε, ξυρίστηκα για πρώτη φορά στη ζωή μου και κοιμήθηκα ήσυχη... Την επόμενη ημέρα μου είχε ανοίξει η όρεξη και, μετά από ένα γρήγορο καφέ, βρεθήκα πάλι στο συνέδριο, σε νέα πάνελ και εργαστήρια. Τα θέματα πάλι πολλά και ενδιαφέροντα: οι εγχειρήσεις επαναπροσδιορισμού φύλου σε σχέση με τις εγχειρήσεις αισθητικής, η εμπειρία των kyz bala (transgender αγοριών) από το Κιργκιστάν, η ανατροπή του φύλου στην παιδική επιτελεστικότητα, το φύλο της φυλακής, η διαφυλικότητα στην επιστημονική φαντασία. Επίσης έγιναν δύο εργαστήρια με θέματα: «Το χτίσιμο της κοινότητας» και «Φεμινιστικές στρατηγικές ενάντια στην τρανσφοβία». Ήμουν πολύ τυχερή και παρακολούθησα το δεύτερο στο οποίο έμαθα πολλά καθώς υποδύθηκα, σε ένα μικρό σκετσάκι, ένα τρανς αγόρι, τον Τζόρτζιο, σε στιγμές καθημερινής τρέλας (τρέλας με πολλά λ). Φτάνοντας στο βράδυ της δεύτερης μέρας είχαμε ήδη αρχίσει να γνωριζόμαστε με τις υπόλοιπες και να ξεχωρίζουμε αυτές με τις οποίες ταιριάζουν οι τρόποι που συζητάμε και σκεπτόμαστε για τα πράγματα. Εγώ συνάντησα και γνώρισα τον κόσμο που αγάπησα στα εργαστήρια που παρακολούθησα. Το βράδυ το πρόγραμμα ήταν φορτωμένο: performance από την Bridge Markland, συναυλία από το κροάτικο συγκρότητα Lolobrigita και μετά τρελό πάρτυ (περισσότερες πληροφορίες για το πως περάσαμε στο πάρτυ βλέπε σε παρακάτω κείμενο). Την τελευταία ημέρα είχε ένα ακόμη πάνελ και δύο εργαστήρια. Είχα πάλι την φοβερή τύχη να παρακολουθήσω το εργαστήριο-performance με θέμα «Σαδομαζοχισμός, Genderfuck και η σχέση τους με τις πολιτικές του No Border». Ήταν μια φοβερή εμπειρία. Η Jet Moon και ο Alex Woodland, χρησιμοποιώντας την εμπειρία του φύλου, της μεταξύ τους σχέσης, της εμπλοκής τους στο no border κίνημα, τα διαβάσματά τους και τα ταξίδια τους στα Βαλκάνια μίλησαν ακριβώς με τον τρόπο που πιστεύω ότι πρέπει («πρέπει» με την έννοια του «είναι χρήσιμο») να μιλάμε πολιτικά: καταλαβαίνοντας το «προσωπικό είναι πολιτικό» ως μια πράξη πολιτικής ανάγνωσης του ίδιου μας του εαυτού, της δικής μας εμπειρίας διαφορετικότητας. Το συνέδριο ολοκληρώθηκε με μια performance από την Miss Moon που είχε τον τίτλο Capitalist Whore Fantasy. Ήταν πολύ ριζοσπαστική η επιλογή να κλείσει αυτό το, σχεδόν ακαδημαϊκό, συνέδριο με μία τόσο ιδιαίτερη performance στη διάρκεια της οποίας, ανάμεσα στα άλλα, παρακολουθήσαμε τον Alex να παίρνει μία πίπα στο dildo της Miss Moon. Το συνέδριο έκλεισε και μας άφησε άλλες αποσβολωμένες, άλλους σοκαρισμένους, άλλες καυλωμένες και άλλους προβληματισμένους. Γυρνάω λίγο πίσω και πιάνω το νήμα από το σημείο που ξεκινάει το συνέδριο. Βρέθηκα, λοιπόν, να κινούμαι εκείνες τις τρεις ημέρες, ανάμεσα σε δυο βασικούς άξονες: τον ακτιβισμό και τον ακαδημαϊσμό -και ανάμεσα σε ανθρώπους που συμμετέχουν είτε στον έναν, είτε στον άλλο χώρο, αλλά και σε ανθρώπους που βρίσκονται και στους δύο. Εγώ η ίδια πάντα ένοιωθα σαν ένας συνδετικός κρίκος ανάμεσα στα δύο. Από τη μία είμαι ακτιβίστρια του queer και φεμινιστικού κινήματος και από την άλλη παρακολουθώ με μεγάλο ενδιαφέρον τις συζητήσεις των ακαδημαϊκών κύκλων, οι οποίες με βοηθάνε να διαμορφώσω τις πολιτικές μου θέσεις και να τις εξελίσσω. Τις τρεις ημέρες στο Ζάγκρεμπ, συνέχισα να αισθάνομαι σαν συνδετικός κρίκος. Τα workshop είχαν οργανωθεί από ακτιβιστές, κυρίως τρανς άντρες (FTM -Female to Male). Επειδή το συνέδριο πρότεινε σαν βασικό εργαλείο ανάλυσης του φύλου την έννοια της υπέρβασης (όπως φαίνεται και στον τίτλο), είχε προσελκύσει αρκετούς τρανς ακτιβιστές. Το γεγονός ότι ο Califia ήταν ένας από τους βασικούς ομιλητές ενίσχυσε, πιστεύω, αυτή την κατεύθυνση του συνεδρίου. Τα πάνελ από την άλλη, ήταν στελεχωμένα κυρίως από ανθρώπους που, όπως προανέφερα, έκαναν ακαδημαϊκές κυρίως έρευνες και μελέτες σε σχέση με τα φύλα, τα έμφυλα χαρακτηριστικά, τις έμφυλες διαστάσεις της κοινωνικής ζωής. Βρισκόμενη εκεί και ακούγοντας τις ομιλίες, είχα την ευκαιρία να διαμορφώσω μία άποψη που δουλευόταν μέσα μου από καιρό, σχετικά με τη διαπλοκή μεταξύ ακαδημαϊσμού και ακτιβισμού. Υπήρξαν ανάμεσα στους ομιλητές και τις ομιλήτριες αρκετές, που δεν κατάφεραν, ή δεν προσπάθησαν, να ανταλλάξουν απόψεις και να επικοινωνήσουν τη δουλειά τους με το κομμάτι του κοινού που αποτελούσαν οι ακτιβιστές. Θα διακινδυνεύσω να πω ότι φαινόταν να είναι εκεί απλώς για να καταγραφεί στο βιογραφικό η συμμετοχή τους σ' ένα συνέδριο. Αυτό ήταν αρκετά εμφανές στις περιπτώσεις ομιλητών και ομιλητριών, των οποίων η μητρική γλώσσα ήταν τα αγγλικά. Ενώ γνώριζαν ότι βρίσκονται σε ένα συνέδριο στα βαλκάνια, με συμμετοχή ανθρώπων κυρίως από τις γειτονικές βαλκανικές χώρες, διάβαζαν παρόλα αυτά τις ομιλίες τους πολύ γρήγορα (για να προλάβουν το χρόνο), με γλώσσα δύσκολη και λεξιλόγιο εντελώς ακαδημαϊκό, με αποτέλεσμα οι περισσότεροι ακροατές να μη μπορούμε να παρακολουθήσουμε τη συζήτηση που έκαναν, και απλά να περιμένουμε να τελειώσει το ιδιότυπο μαρτύριο. Σε αυτή την επιλογή καταλογίζω πολιτική ελιτισμού, πρώτον γιατί δηλώνει πως μόνο όσοι ξέρουν τόσο καλά αγγλικά αξίζει να καταλάβουν και να εμπλακούν στη συζήτηση και δεύτερον γιατί, σε ένα μεικτό ακροατήριο ακαδημαϊκών και ακτιβιστών, το ενδιαφέρον των πρώτων βρισκόταν αποκλειστικά στην ανταλλαγή σκέψεων με τους άλλους ακαδημαϊκούς. Από την άλλη πλευρά, ευχαριστήθηκα πάρα πολύ τις ομιλίες και παρουσιάσεις ερευνών από ανθρώπους, που, εκτός από ακαδημαϊκοί, είναι και οι ίδιοι queer ακτιβιστές. Ο τρόπος εμπλοκής τους, η θέση ανάμεσα σε παρατηρητή και παρατηρούμενο, το απαραίτητο coming out και η δήλωση της θέσης τους και στη συνέχεια ο τρόπος προσέγγισής τους, είχε, συχνά, ένα πολύ ενδιαφέρον αποτέλεσμα -κάτι το οποίο εγώ έχω σήμερα την ευκαιρία να χρησιμοποιήσω και να εντάξω στο λόγο μου. Τέτοιοι ομιλητές δεν έπεφταν ποτέ στο ατόπημα που περιέγραψα παραπάνω, σε σχέση με τη χρήση της γλώσσας, ακόμα και όταν τα αγγλικά ήταν η μητρική τους. Κι αυτό γιατί ενδιαφέρονταν να επικοινωνήσουν τα συμπεράσματα και τα ερωτήματά τους με τους μη ακαδημαϊκούς συνομιλητές τους. Με αυτό το σχόλιο δεν εννοώ, φυσικά, ότι το να κάνεις σωστή και εποικοδομητική δουλειά όταν ασχολείσαι με τις σπουδές φύλου, έχει ικανή και αναγκαία συνθήκη, το να είσαι queer. Για να κάνω τη σκέψη μου όσο πιο ευκρινή γίνεται, θα σας περιγράψω ένα περιστατικό. Το συνέδριο τελείωσε την Κυριακή το απόγευμα και το ίδιο βράδυ είπαμε να πάμε για φαγητό όλοι/ες μαζί μιας και είχαμε χαρεί που βρεθήκαμε. Ως εδώ όλα καλά. Βρίσκουμε μία ταβέρνα και καθόμαστε. Η παρέα μας είναι μεικτή και αποτελείται από 6 αγόρια, 4 από τα οποία αυτοπροσδιορίζονται ως τρανς, εγώ από λεσβίες και 2 κορίτσια, μάλλον στρέιτ και τα δύο. Έρχεται λοιπόν ο ταβερνιάρης, φανταστείτε έναν τύπο μάτσο (αλά ελληνάρα), που είδε τουρίστες και χάρηκε και ήρθε στο τραπέζι να κάνει τον εξυπνάκια και το φιλικό. Μας λέει, «κορίτσια να με συγχωρείτε, αλλά δεν μπορώ να βρω ένα αγόρι για την κάθεμιά σας!». Δυο τραγικά λάθη σε μία πρόταση. Πρώτον, υποθέτει το φύλο όσων κάθονται στο τραπέζι με βάση κάποια πρωτογενή χαρακτηριστικά και δεύτερον υποθέτει τη σεξουαλικότητά μας βάσει του ετεροκανονιστικού σχήματος που θέλει τις γυναίκες να ψάχνουν για άντρες. Κανένας δεν γελάει, ούτε βρίσκει συμπαθητικό το αστείο κι αυτόν κατ' επέκταση, και εγώ του λέω στα γρήγορα να μην είναι τόσο σίγουρος ότι ψάχνουμε για αγόρια. Ακολουθεί μια στιγμή κουλαμάρας, με τον τύπο να προσπαθεί να μας εξηγήσει το αστείο και, αφού δεν βγαίνει τελικά άκρη, ο ταβερνιάρης φεύγει. Η μια από τις κοπέλες της παρέας, αμερικανίδα από το Σαν Φρανσίσκο και μελετήτρια της ταινίας Hedwig and the Angry Inch, μας λέει ότι δεν εννοούσε τίποτα κακό, ότι ήθελε να δείξει απλά φιλόξενος και να μην τον αποπαίρνουμε. Εκείνη τη στιγμή, η κοπέλα αυτή, έβαζε τις διαχωριστικές: τα αντικείμενα της μελέτης της ήμασταν κάποια φρικιά, σαν τους χαρακτήρες των ταινιών, τόσο απρόσωπα και μακρινά, τόσο βουβά και δίχως λόγο, όσο οι ήρωες των έργων όταν η ταινία τελειώνει. Η σεξιστική και ετεροκανονιστική κουλτούρα είναι κάτι, με το οποίο εκείνη μπορεί να επικοινωνεί χωρίς κόστος, και η βαλκανική βαρβατίλα μια ιδιομορφία και λαϊκή παράδοση κοινωνιών που συναντάει στα ταξίδια της. Κάτι το «εξωτικό», το οποίο και εμείς θα έπρεπε να σεβόμαστε και ίσως να χαζεύουμε σκεφτόμενοι/ες «κοίτα τι γίνεται σε αυτή τη χώρα!». Εγώ της εξήγησα ότι για μένα, ως λεσβία, τέτοια περιστατικά είναι απόδειξη και επίδειξη της μη ορατότητάς μου, της μη αποδοχής μου, της περιθωριοποίησης των επιλογών μου. Με αυτή την έννοια, δεν είναι αστείο να με περνάνε κάθε στιγμή για στρέιτ και να με εγκαλούν σε αυτόν το ρόλο και εγώ δεν μπορώ, ούτε γουστάρω, να κάνω πλάκα με αυτό. Και επίσης, της είπα, ότι βαλκανική είναι και η κοινωνία στην οποία ζω, τέτοιοι τύποι και τέτοιο θράσος υπάρχει κατά κόρον στην Ελλάδα κι αυτή είναι η κουλτούρα μέσα στην οποία εγώ αγωνίζομαι να είμαι λεσβία και να παλεύω πολιτικά αυτή μου την ταυτότητα. Επιπλέον, ο ταβερνιάρης είχε γίνει φορέας βίας και προς τους τρανς της παρέας, έχοντας αποφασίσει ποιό είναι το φύλο που τους αρμόζει, με βάση κάποιους "καθολικούς" κοινωνικούς κανόνες για το πώς πρέπει να "μοιάζει" το φύλο των ανθρώπων, και εγκαλώντας τους παράλληλα σε μία αναπόφευκτη αναγκαιότητα, του να ψάχνουν δηλαδή για άντρες ως "γυναίκες". Όπως και να έχει αυτός ξέρει καλύτερα. Τα όρια που έβαλε η κοπέλα, αλλά και τα όρια που στη συνέχεια χάραξα και εγώ ανάμεσά μας, είναι τα όρια ανάμεσα στην πραγματικότητα μιας queer ταυτότητας και τους ακαδημαϊκούς μελετητές της. Εγώ, ως queer λεσβία, «υποκείμενο» της έρευνάς τους, προσβάλλομαι διπλά, όταν η ζωή μου και η εμπειρία μου βρίσκεται στα χέρια και στα γραπτά ανθρώπων που της συμπεριφέρονται με τέτοια ανευθυνότητα και υποκρισία. Αμφισβητώ τις προθέσεις τους, προβληματοποιώ τη φιλοδοξία τους και απορρίπτω τη θέση τους. Το συνέδριο στο Ζάγκρεμπ -όπως και κάθε παρόμοια συνάντηση- δεν ήταν ένας μικρός τριήμερος παράδεισος αλλά η μικρογραφία ενός σύμπαντος, όπου είχαμε την ευκαιρία να δούμε, ανακαλύψουμε και επιβεβαιώσουμε -και αυτή τη φορά συλλογικά- τους τρόπους με τους οποίους δουλεύουν τα πράγματα. Ένα ιδιότυπο σύμπαν, στο οποίο τρανσφοβικές, ομοφοβικές και σεξιστικές αντιλήψεις και συμπεριφορές είχαν την ευκαιρία να είναι πιο εμφανείς και όχι τόσο περίτεχνα κρυμμένες στις προσωπικές/ατομικές στιγμές της καθεμιάς μας.
1 Ως διαφυλικότητα μεταφράζουμε το intersexuality. Το επίθετο «intersexed» είναι ένας όρος-ομπρέλα, που περιλαμβάνει μία ποικιλία καταστάσεων στις οποίες ένα άτομο γεννιέται με αναπαραγωγική ή σεξουαλική ανατομία η οποία δε φαίνεται να εντάσσεται στους τυπικούς ιατρικούς ορισμούς για το «αρσενικό» και to «θηλυκό». Δεν υπάρχει ένα και μοναδικό «διαφυλικό σώμα». Το διαφυλικό αγκαλιάζει μία τεράστια ποικιλία καταστάσεων που μεταξύ τους δεν έχουν τίποτα κοινό, εκτός του ότι θεωρούνται «αφύσικες» από την κοινωνία. Η διαφυλική ανατομία, δεν αποκαλύπτεται πάντα κατά τη στιγμή της γέννησης. Πολλές φορές αυτό γίνεται όταν το διαφυλικό άτομο φτάσει στην εφηβεία, ή όταν ανακαλύψει ότι δεν μπορεί να τεκνοποιήσει ή του γίνεται αυτοψία μετά το θάνατό του. Για να απαντηθεί ποιο είναι το ποσοστό γέννησης διαφυλικών ανθρώπων, θα πρέπει πρώτα να απαντηθεί τι μετράει ως «διαφυλικό», και πριν από αυτό τι μετράει ως το «κανονικό» αρσενικό και θηλυκό. Ανάλογα, λοιπόν, με το πόσο χαλαρά ορίζεται το διαφυλικό, τα παιδιά που γεννιούνται με διαφυλική ανατομία κυμαίνονται μεταξύ 1 στα 150 έως 1 στα 2000 παιδιά. Το κίνημα των διαφυλικών αντρών και γυναικών, κίνημα που δυνάμωσε και έγινε ορατό την τελευταία δεκαετία, προσπαθεί να αλλάξει συστημικά την αντιμετώπιση που τυγχάνουν τα διαφυλικά άτομα. Να μπει ένα τέλος στη ντροπή και τη μυστικοπάθεια που συνοδεύει τις ζωές των διαφυλικών από τη γέννησή τους και να απαγορευτούν οι άχρηστες "αισθητικές" χειρουργικές επεμβάσεις που έχουν στόχο να «ταιριάξουν» τα γεννητικά τους όργανα στα στάνταρ της «αρσενικής» και «θηλυκής» ανατομίας με κριτήριο την ετεροφυλόφιλη συνουσία και όχι την ικανότητα για σεξουαλική διέγερση και ευχαρίστηση. Επεμβάσεις, οι οποίες γίνονται πάντα χωρίς τη συναίνεση αυτού/ής που την υφίσταται. Σύμφωνα με τις οργανώσεις των διαφυλικών, κάθε παιδί έχει το δικαίωμα να προσδιοριστεί σαν αγόρι ή κορίτσι, χωρίς να πρέπει πρώτα να υποστεί καμία απολύτως μεταβολή στη σωματική της κατάσταση. Η διαφυλικότητα είναι πρωταρχικά κοινωνικό πρόβλημα στίγματος και τραύματος και όχι φύλου. Για περισσότερες πληροφορίες www.isna.org
Φώτο: από το εργαστήριο "Re/Deconstructing Gender" που παρακολουθήσαμε στο συνέδριο. |